ДЕҲАИ ДАШТАК: ЗИНДАГӢ БО ТАППАК

Агар Илон Маск дар фикри тасарруфи Моҳ бошад, мардуми деҳаи Даштаки ҷамоати деҳоти Иван–тоҷики ноҳияи Кӯҳистони Мастчоҳ дар фикри истеҳсоли нерӯи барқ аз обу офтобанд.

Деҳаи Даштаки ноҳияи  Кӯҳистони Мастчоҳ  300 км. дур аз шаҳри Душанбе воқеъ буда, баъди  дувоздаҳ соат роҳи душворгузарро тай кардан метавон он ҷо расид. Ин деҳ дар қалби кӯҳҳои осмонбӯс ва саҳрои васеъ макон дошта, аз маркази ноҳия 200 км. дур аст.

Хонаҳои гилию пастак, деворчаҳои сангин, “таппак”-ҳои аҷоиби ба деворҳо задашуда, роҳҳои каҷу килеб, дарёчаи беғубори аз миёни деҳ ҷорӣ, ва мардуми оддию самимӣ, ки меҳмондӯсту чеҳрахандон буда, ҳар як меҳмони ба деҳаашон қадамниҳодаро ба тарзи хос пешвоз мегиранд, метавонад  боиси тааҷҷуб гардад.

Деҳаи Даштак дар баландии беш аз 2000 метр аз сатҳи баҳр қарор дошта, аз 30 хоҷагӣ ва 250 нафар аҳолӣ иборат аст. Ин яке аз деҳаҳои дурдасти Тоҷикистон аст, ки ҳеҷ вақт, ҳатто дар замони Шӯравӣ,  қувваи барқ надоштааст. Ба гуфтаи Ҳикоямоҳ Сафарова, яке аз сокинони деҳи мазкур, бо сабаби иқлими сарди ноҳия, ки  қариб 10 моҳашро зимистон ташкил медиҳад ва тобистонаш низ салқин аст, дар ин ҷо ғайр аз картошка ягон намуд дарахт ё сабзавот намерӯяд. Бинобар ин, дар он ҷо зиндагӣ кардан мушкил аст. Ба ин нигоҳ накарда мардуми деҳ ба ин зиндагӣ аллакай мутобиқ шудаанд. Азбаски иқлими ин деҳа ба парвариши картошка мутобиқ аст, картошкапарварӣ ба шуғли асосии мардуми ин деҳ табдил ёфтааст. 40 фоизи таъминоти картошкаи кишвар аз ин ноҳия аст.

Азизбек Азизов, ки тӯли 31 сол дар ин деҳа ба ҳайси омӯзгор фаъолият мекунад, мегӯяд:

«Дар деҳаи мо ҳанӯз аз давраҳои Иттиҳоди Шӯравӣ қувваи барқ набуд. Соли 2011 Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам, Эмомалӣ Раҳмон ба ноҳияи Кӯҳистони Мастчоҳ ташриф оварданд. Бо дастгирӣ ва кӯмаки эшон ба мо як нерӯгоҳи хурди барқии обӣ сохтанд. Аз ҳамон вақт ба хонаҳои мо равшанӣ омад.  Иқтидори ин нерӯгоҳ 50 кв аст. Аммо бино бар камии обу дигар сабабҳо ҳамаи 50 кв. нерӯро дода наметавонад. Ба ҳар ҳол дар хонаву мактаби мо барқ фурӯзон аст.»

Аммо барои баровардани ниёзҳои дигар ҳанӯз ҳам аз имконоти қадимӣ, ба монанди ҳезум ва тапак истифода мебаранд. Инҳо як навъ сӯзишвории маҳаллӣ мебошанд, ки аз саргини  гов таҳия мешаванд. Онро барои оташафрӯзӣ, пухтани хӯрок ва гарм кардани хонаҳо истифода мебаранд. Дар баробари он ки таҳияи ин намуд сӯзишвории маҳаллӣ мушкил аст, ҳамчунин барои  иқлим низ зарари калон дорад.

“Тамоми рӯз кори мо оташафрӯзӣ аст. Чойникҳои электрикӣ, печҳои гармидиҳанда нест ва мо барои пухтани хӯрок, гарм кардани обу манзили истиқоматиамон маҷбурем, ки тамоми рӯз дар назди оташдон алов гирён кунем. Қувваи барқе, ки аз ягона Нерӯгоҳи барқии обӣ истеҳсол мешавад, танҳо барои фурӯзон шудани лампаҳо ва телевизор кифоягӣ мекунад” – мегӯяд яке аз занҳои деҳа.

Онҳо ба ҷои яхдон чуқуриҳои хурди дар замин кофташударо истифода мебаранд. Гӯштро дар ин ҷо дар зарфҳои шишагӣ нигоҳ медоранд.

Мардуми деҳ мегӯянд, ки зиндагӣ дар ин гуна шароит барои онҳо мушкил аст, вале онҳо аз ин ҷо рафта ва ба иқлими дигар мутобиқ шуда наметавонанд:

“Мо дар гармӣ зиндагӣ карда наметавонем, ҳавои ин ҷо тоза ва салқин аст. Гузаштагони мо дар ҳамин ҷо таваллуд шуда зиндагӣ кардаанд, мо ҳам дар дигар мавзеъ зиндагӣ карданро тасаввур карда наметавонем”-мегӯянд сокинони деҳ.

Ҳарчанд ин деҳа хеле сард аст, аммо бинобар ҷойгиршавиаш дар баландии 2000 метр аз сатҳи баҳр, офтобрӯя мебошад. Аз ин ҷост, ки истифода гардидаи энергияи “сабз” дар ин мавзеъ хеле қулай ва мувофиқ аст.

Энергияи сабз чӣ гуна ба даст оварда мешавад?

Панелҳои офтобӣ ё модулҳои офтобӣ дастгоҳҳое мебошанд, ки барои гирифтани нурҳои электромагнитӣ аз Офтоб пешбинӣ шуда, барои истифодаи минбаъда ва табдили он ба шаклҳои гуногуни энергияи муфид, ба монанди энергияи гармӣ (бо коллекторҳои офтобӣ бадастомада) ва энергияи электрикӣ (бо панелҳои фотоэлектрикӣ) истифода бурда мешаванд.

Дар деҳаи Даштак дар доираи лоиҳаи «Пешбурди коллекторҳои офтобӣ ва системаҳои фотоэлектрикӣ дар водии Зарафшон» барои қисман бо қувваи барқ таъмин намудан ба якчанд иншоотҳои асосии деҳ панелҳои офтобӣ, ки ба истеҳсол намудани нерӯи барқ аз офтоб, гарм кардани об барои шустушӯ ва тайёр кардани хӯроки гарм имкон доранд, пешниҳод шудааст.

Гурӯҳи кории Лоиҳа қабл барои насби ин таҷҳизот иқлим ва имконоти  Даштакро мавриди таҳқиқ ва омӯзиш қарор додааст.  Таҷҳизоти офтобӣ тақрибан тамоми сол мавриди истифода қарор мегиранд, зеро осмони ин минтақа хеле кам абрӣ мешавад ва нурҳои офтоб дар фасли зимистон низ пуриқтидор буда, панелҳои офтобӣ метавонанд дар ин фасл низ истифода шаванд.

Дар ҳоли ҳозир таҷҳизоти офтобӣ беҳтарин ва ягона роҳ ва ҳалли имконпазири бебарқӣ барои мардуми ин минтақа аст. Аммо ҳама имкони харидории онро надоранд.